Κατηγορίες κυκλαδικών ειδωλίων

Η Πρώιμη εποχή του χαλκού στις Κυκλάδες γνωστή ως Πρωτοκυκλαδική περίοδος εκτείνεται από το 3200 περίπου ως το 2000π.Χ και έχουν αναγνωριστεί 3 μικρότερες περίοδοι με βάση την οικιστική εξέλιξη και τις τεχνικές κατακτήσεις,
-η Πρωτοκυκλαδική Ι {3200-2800π.Χ}
-η Πρωτοκυκλαδική ΙΙ {2800-2300π.Χ}
-η Πρωτοκυκλαδική ΙΙΙ {2300-2000π.Χ}
Η διάκριση των φάσεων σε κάθε περίοδο του Πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού έχει γίνει με βάση την τυπολογική εξέλιξη των διαφόρων κατηγοριών ευρημάτων και καθεμιά από τις φάσεις αυτές, φέρει συμβατικά το όνομα της θέσης, όπου αναγνωρίστηκαν για πρώτη φορά τα χαρ/ά γνωρίσματα της ή όπου βρέθηκε η πλειονότητα των ευρημάτων που ανήκουν σε αυτή. Έτσι, η Πρωτοκυκλαδική Ι περίοδος αφορά τον πολιτισμό «Γκρόττας-Πηλού», η Πρωτοκυκλαδική ΙΙ είναι γνωστή ως πολιτισμός «Κέρου-Σύρου» και η Πρωτοκυκλαδική ΙΙΙ είναι γνωστή με το όνομα «Φυλακωπή Πόλης Ι»Η διάκριση αυτή γίνεται για να τονιστεί ο ενιαίος χαρ/ας και η αδιάσπαστη συνέχεια του πολιτισμού των Κυκλάδων και δεν αφορά διαφορετικούς πολιτισμούς.
Το 2000π.Χ αρχίζει η Μέση εποχή του χαλκού, γνωστή στις Κυκλάδες ως «Μεσοκυκλαδική εποχή» ή «Φυλακωπή-Πόλις ΙΙ»
Η ύστερη εποχή του χαλκού στις Κυκλάδες αρχίζει κατά την περίοδο 1700-1600π.Χ και η κυριότερη εκδήλωση αυτής είναι ο Θηραϊκός πολιτισμός.
Οι αρχαίοι Έλληνες αποκαλούσαν τα νησιά του κεντρικού Αιγαίου «Κυκλάδες» γιατί τα φαντάζονταν σκόρπια σε κύκλο γύρω από το ξακουστό νησί και ιερό του Απόλλωνα, τη Δήλο.
Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές ενδείξεις, κατά την 3η χιλιετία π.Χ στις Κυκλάδες υπήρχαν καλά οργανωμένες και σχετικά πολυπληθείς κοινότητες με ανεπτυγμένες μεταξύ τους τη θαλάσσια επικοινωνία και το εμπόριο. Στη διάρκεια αυτής της χιλιετίας, η μεταλλοτεχνία αποκτούσε ολοένα και μεγαλύτερη σημασία για τη ζωή των ανθρώπων, παράλληλα με την κεραμική και πιθανώς τη ξυλουργική ή την υφαντική που δεν αφήνουν βιώσιμα υλικά κατάλοιπα. Η κυριότερη μορφή τέχνης του Κυκλαδικού πολιτισμού που γνωρίζουμε είναι η μαρμαρογλυπτική. Λευκό μάρμαρο καλής ποιότητας βρίσκεται σε αφθονία στις Κυκλάδες, και η ύπαρξη του φαίνεται ότι ενθάρρυνε την ευρεία χρήση του για την κατασκευή αντικειμένων και εργαλείων πρακτικής ή συμβολικής χρήσης. Ανάμεσα τους, τα Κυκλαδικά ειδώλια, είναι σίγουρα το πιο χαρ/κό δημιούργημα του Κυκλαδικού πολιτισμού, λόγω του μεγάλου αριθμού τους, της ποικιλίας στην τυπολογία τους και της σημασίας που είχαν για τους κατόχους τους.
Τα μαρμάρινα ΠΚ ειδώλια διακρίνονται σε 3 μεγάλες ομάδες: τα σχηματοποιημένα, τα βιολόσχημα και τα ανθρωπόμορφα. Στην πλειονότητα τους, τα Κυκλαδικά ειδώλια, αναπαριστούν γυναίκες, γυμνές, με τα χέρια διπλωμένα στο στήθος. Τα ανδρικά ειδώλια είναι εξαιρετικά σπάνια στην Κυκλαδική τέχνη {για αυτό και το ανδρικό ειδώλιο-ο εγείρων πρόποσιν, αποτελεί σημαντικό έκθεμα}. Η αριθμητική υπεροχή των γυναικείων ειδωλίων ως προς τα ανδρικά οδήγησε στην υπόθεση ότι τα πρώτα αποτελούν απεικονίσεις της Μητέρας Θεάς ή Θεά της γονιμότητας και ενδείξεις μητριαρχικής θρησκείας, όμως δεν μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα αυτό, αν δεν λάβουμε υπ’ όψη το χρόνο και τον τόπο ανεύρεσης τους και πριν τα εξετάσουμε. Επίσης, υπάρχουν ειδώλια απροσδιορίστου φύλου.
Όλα τα Π.Κ ειδώλια, όπως είπαμε, είναι γυμνά, με λίγες εξαιρέσεις και το μέγεθος ποικίλλει από ελάχιστα εκατοστά μέχρι φυσικών περίπου διαστάσεων. Όλα είναι δισδιάστατα και μόνο κατά τα τέλη της Π.Κ περιόδου δημιουργούνται τα τρισδιάστατα[αρπιστής-αυλητής].
Στην παλαιότερη περίοδο του Κυκλαδικού πολιτισμού, την Πρωτοκυκλαδική Ι, ανήκουν τα ¨σχηματικά¨ ειδώλια διαφόρων τύπων. Το σχήμα της ανθρώπινης μορφής δηλώνεται χωρίς τρίτη διάσταση, με τον κορμό επίπεδο και εγκοπές στις μακρές πλευρές για τον διαφορισμό του σώματος. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα ¨βιολόσχημα¨ που αποδίδουν την ανθρώπινη σαν βιολί. Στην ίδια περίοδο ανήκουν τα ¨φυσιοκρατικά¨ ειδώλια τύπου ¨Πλαστήρα¨ από τη ομώνυμη θέση της Πάρου. Τα ειδώλια αυτά είναι ακόμη μικρού μεγέθους, με ωοειδές κεφάλι και ανάγλυφη απόδοση των αυτιών και της μύτης. Ίχνη χρώματος δηλώνουν ότι τα μάτια ήταν ζωγραφισμένα και μερικές φορές ένθετα από μελανή πέτρα. Οι βραχίονες είναι λυγισμένοι στους αγκώνες με τις παλάμες τοποθετημένες αντικριστά κάτω από το στήθος. Τα σκέλη διαχωρισμένα αποδίδονται με πλαστικότητα και τα πέλματα επίπεδα. Στο τέλος της ίδιας περιόδου ανήκουν τα ειδώλια τύπου ¨Λούρου¨ από το τοπωνύμιο στη Νάξο. Και πάλι τα σκέλη δηλώνονται χωριστά, αλλά τώρα δεν υπάρχει καμιά παράξενη λεπτομέρεια. Δεν υπάρχουν χέρια, το κεφάλι δηλώνεται χωριστά πάνω στο λαιμό, χωρίς χαρ/ά προσώπου, ακόμη και χωρίς μύτη, ώστε η όλη σύνθεση μοιάζει μάλλον συγκεχυμένη και κενή. Επίσης, είναι συχνή η παρουσία ανδρικών ειδωλίων με εξαρτήματα όπως η ζώνη και ο πίλος. Αυτές οι 3 μορφές, η σχηματική, του τύπου Πλαστήρα και του τύπου Λούρου συμπληρώνουν το θεματολόγιο της πολιτιστικής ενότητας Γκρόττας-Πήλου και δεν ξεπερνούν σε ύψος τα 30 εκ.
Η μαρμαρογλυπτική γνωρίζει ιδιαίτερη ανάπτυξη στην Πρωτοκυκλαδική ΙΙ. Νέος τύπος ειδωλίου, γνωστού στην αρχαιολογική ορολογία ως ¨κανονικού¨, διαμορφώνεται με χαρ/ά που διατηρήθηκαν σταθερά σε όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Η αυστηρή εφαρμογή των κανονικών¨ ειδωλίων δεν εμπόδισε τη δημιουργία παραλλαγών. Η αρχαιότερη είναι γνωστή ως παραλλαγή ¨Καψάλων¨ από το τοπωνύμιο στην Αμοργό.{στενή ανάμεσα στους ώμους+τους πήχεις. Όλα τα μέρη του σώματος διαθέτουν στρογγυλό πλάσιμο, το κεφάλι είναι κυρτό+με περίγραμμα ευκρινώς στρογγυλεμένο. Τα στήθη είναι διαμορφωμένα, συχνά με εμφάνιση τετραγωνική+βρίσκονται κοντά στους βραχίονες. Οι ώμοι δεν είναι γωνιώδεις+είναι λίγο πιο φαρδείς από ότι τα ισχία, οι μηροί δεν παρουσιάζουν διόγκωση. Τα γόνατα παρουσιάζουν έντονη κάμψη+τα σκέλη συχνά διαχωρίζονται λίγο πιο κάτω από τα γόνατα+είναι στρογγυλεμένα. Τα άκρα των ποδιών είναι σαφή, ελαφρά τοξωτοί+συχνά με επίπεδα πέλματα. Συνήθως τα ειδώλια αυτά είναι μέτριου μεγέθους, περίπου 15-25 εκ. σε ύψος}. Ακολουθεί η παραλλαγή ¨Σπεδού¨από το τοπωνύμιο στη Νάξο. Περιλαμβάνει τα περισσότερα από τα γνωστά ειδώλια. Το ύψος τους κυμαίνεται από λίγα εκατοστά έως το φυσικό μέγεθος.{στρογγυλεμένη μορφή+μοιάζει με την παραλλαγή Καψάλων. Το κεφάλι σε κατατομή είναι αρκετά παχύ, με κατακόρυφη επιφάνεια στο μέτωπο, το πρόσωπο είναι κυρτό+το σαγόνι στρογγυλεμένο. Η μέση, συνήθως, αποδίδεται με σαφήνεια και είναι στενότερη από τους μηρούς. Δεν διαθέτει πολλές χαράξεις}. Μεταγενέστερες θεωρούνται οι παραλλαγές των ¨Δωκαθισμάτων¨Αμοργού{τα ειδώλια αυτά είναι ραδινά, γωνιώδη και κομψά. Η επιφάνεια του ειδωλίου είναι επίπεδη, ώστε οι λεπτομέρειες δηλώνονται με χάραξη. Το κεφάλι είναι συχνά τριγωνικό+τα σκέλη δηλώνονται με απλή γραμμή που τα διατρέχει} και της ¨Χαλανδριανής¨Σύρου.{το στέρνο είναι σχεδόν τετράγωνο, οι πήχεις αυστηρά οριζόντια στη μέση, οι βραχίονες κάθετοι+οι ώμοι σχηματίζουν ορθή γωνία προχωρώντας οριζόντια προς το λαιμό. Αυτός είναι κυλινδρικός+το κεφάλι ένα κεκλιμένο τρίγωνο. Τα σκέλη είναι κοντά δίνοντας, επίσης, τετράγωνη εντύπωση.} Τέλος, η παραλλαγή ¨Κουμάσας¨Κρήτης αντιπροσωπεύει μία τοπική παραγωγή για να καλύψει τις ανάγκες της Πρωτομινωικής κοινωνίας σε κυκλαδικά ειδώλια.{τα ειδώλια αυτά είναι πολύ μικρά σε ύψος, πλατιά στους ώμους+στενά στα πόδια, Σε κατατομή είναι υπερβολικά λεπτά+πολύ επίπεδα+το κεφάλι συνήθως χωρίζεται από τον κορμό με μακρύ λαιμό}. Τα καθιστά ειδώλια βρίσκονται πολύ κοντά στην παραλλαγή Σπεδού. Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις μορφές αυτές έχουν οι μουσικοί+ η μικρή καθιστή μορφή που κρατάει ποτήρι. Αυτά τα ειδικά παραλλαγμένα ειδώλια είναι τα πιο ελεύθερα+πιο ζωηρά δείγματα της Πρωτοκυκλαδικής γλυπτικής.
Στο τέλος αυτής της φάσης περιορίζεται η θεματολογία των ανδρικών απεικονίσεων και εμφανίζονται κυρίως όρθιες μορφές. Ταυτόχρονα, καθιερώνεται ο τύπος της οπλισμένης μορφής, ¨κυνηγού¨ ή ¨πολεμιστή¨, ενώ τα ανατομικά γνωρίσματα του φύλου έχουν δευτερεύουσα σημασία. Επιλέγεται η συμβολική προβολή ασχολιών της καθημερινής ζωής και απεικονίζονται μορφές υπό τις διαφορετικές ιδιότητες τους, την κοινωνική θέση στα επαγγέλματα. Ο τύπος του μουσικού προφανώς παραπέμπει σε συλλογικές εκδηλώσεις, όπως γιορτές ή συνάξεις και κάποτε οι μορφές αποτελούν μέρος μεγαλύτερων συνθέσεων, που ίσως παριστάνουν θρησκευτικές γιορτές ή τελετουργικά. Η ανάπτυξη της εξειδίκευσης περιορίζει την εναλλαγή της θέσης των ατόμων μέσα στην κοινότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι η πολυτυπία των ανδρικών ειδωλίων παρουσιάζεται κυρίως στις αρχές της ΠΚ ΙΙ, δηλ., σε μια εποχή ευημερίας, η οποία δημιουργεί αυτοπεποίθηση στα μέλη της κοινότητας και μετατοπίζει το ενδιαφέρον από την ομάδα στο άτομο. Η πλημμελής απόδοση των ανατομικών γνωρισμάτων του φύλου σε πολλές «μορφές επαγγελμάτων» υπαινίσσεται ότι οι εικονιζόμενες δραστηριότητες συνδέονται τόσο στενά με τους άνδρες, ώστε να μη θεωρείται απαραίτητη η έμφαση στο φύλο των εν λόγω μορφών. Η τυποποιημένη απεικόνιση της γυναικείας μορφής ίσως υπονοεί μια αρχέτυπη εικόνα της θηλυκότητας. Η γενικευτική συμβολική αποτύπωση του γυναικείου φύλου αποκαλύπτει πνεύμα καθολικότητας και συλλογικότητας. Μέσω του διαφορετικού συμβολισμού της γυναικείας και της ανδρικής μορφής, συνυπάρχουν το καθολικό με το μερικό, το ατομικό με το συλλογικό, το αρχετυπικό με το χρονικά καθορισμένο, το φυσικό με το πολιτισμικό. Η περιορισμένη παρουσία ανδρικής μορφής σε σχέση με τη γυναικεία είναι ένα φαινόμενο που χρειάζεται περαιτέρω μελέτη. Η προβολή του γυναικείου στοιχείου δεν αντανακλά εξουσία. Ωστόσο, αν οι προϊστορικές μητριστικές θρησκείες απηχούν αντίστοιχες κοινωνικές δομές, τότε οι τελετουργικοί μηχανισμοί, στους οποίους εντάσσεται η απεικόνιση της γυναικείας μορφής, πρέπει να συμπύκνωναν συμβολικά τη συλλογική εμπειρία. Με άλλα λόγια, οι γυναίκες δεν λειτουργούσαν ως φορείς εξουσίας, αλλά ως εστίες του συμβολικού υποβάθρου της κοινωνικής ζωής.
Στην Πρωτοκυκλαδική ΙΙΙ, 3 ειδώλια από το χώρο της Φυλακωπής στη Μήλο υποδηλώνουν ότι σχηματικά ειδώλια κατασκευάζονταν εκεί, όταν την πολιτιστική ενότητα Κέρου-Σύρου είχε διαδεχτεί η πολιτική ενότητα Φυλακωπής Ι.

Πηγή Από το Βιβλίο: Colin Renfrew, To Κυκλαδικό Πνεύμα, Νέα Υόρκη, 1991