Peter Paul Rubens, 1577-1640

Βιογραφικά στοιχεία:

Ο Peter Paul Rubens , Φλαμανδός ζωγράφος και χαράκτης, γεννήθηκε στις 28 Ιουνίου του 1577 κατά τη διάρκεια εξορίας της οικογένειας του στο Ζίγκεν(ήταν Προσηλυτισμένοι Προτεστάντες). Σπούδασε με δάσκαλο τον Ολλανδό μανιεριστή Ότο Φαν Φεεν, στην Αμβέρσα, και το 1598 έγινε μέλος της συντεχνίας του Αγίου Λουκά(των καλλιτεχνών). Ένα ταξίδι που πραγματοποίησε στην Ιταλία το 1600 επηρέασε σημαντικά τη μελλοντική του εξέλιξη, καθώς του δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσει το έργο του Τισιανού, των Καράτσι και του Καραβάτζιο. Το 1603 ανέλαβε την πρώτη του διπλωματική αποστολή στην Αυλή της Ισπανίας για λογαριασμό του προστάτη του Βιντσέντζο Γκονζάγκα, Δούκα της Μάντοβας. Το 1605, γύρισε στη Ρώμη όπου και συνάντησε τον ζωγράφο Έλσχαιμερ που του δίδαξε την τέχνη της χαλκογραφίας. Μετά το θάνατο της μητέρας του (1608), επανήλθε στην Αμβέρσα, όπου και έγινε ο ευνοούμενος καλλιτέχνης του Ισπανού Κυβερνήτη των Κάτω Χωρών. Μετά το γάμο του με την Ιζαμπέλα Μραντ (1609) και μετά την οριστική του εγκατάσταση στην Αμβέρσα, η φήμη και η αναγνώριση του άρχισαν να μεγαλώνουν σταθερά. Το διπλό πορτραίτο του με τη γυναίκα του Ιζαμπέλα είναι έργο αυτής ακριβώς της περιόδου. Την ίδια περίπου εποχή εγκαταστάθηκε σε ένα πολυτελέστατο ανάκτορο στο οποίο και εξέθετε τα έργα του, που αγοράζονταν πια κατά κανόνα από ευγενείς και εστεμμένους από όλη την Ευρώπη. Πολυάριθμοι καλλιτέχνες που ενδιαφέρονταν να μάθουν τα μυστικά της τέχνης του συνέρρεαν στο εργαστήρι του, ζωγραφίζοντας συχνά παραλλαγές και αντίγραφα των έργων του, που με ένα ελαφρό ρετουσάρισμα από τον ίδιο πουλιόντουσαν συχνά σαν πρωτότυπα. Τα αξιολογότερα έργα αυτής της περιόδου είναι κυρίως θρησκευτικές και μυθολογικές σκηνές, καθώς και σκηνές κυνηγιού (Η Δευτέρα παρουσία, 1615-16, Η Μάχη των Αμαζόνων, 1618, Το Κυνήγι του λιονταριού, 1616 κ.ά). Κάτω από την πίεση των ολοένα και αυξανόμενων παραγγελιών, το 1617, προσέλαβε σαν πρώτο βοηθό του τον Βαν Ντάυκ. Το 1621 δούλεψε για λογαριασμό του Καρόλου Ά της Αγγλίας, ενώ τον επόμενο χρόνο (1622), η Μαρία των Μεδίκων του ανέθεσε τη διακόσμηση του βασιλικού Ανακτόρου του Λουξεμβούργου, στο Παρίσι-έργο που περιλάμβανε 22 τεραστίων διαστάσεων πίνακες και ορισμένα πορτρέτα. Το 1626 πεθαίνει η γυναίκα του Ιζαμπέλα και το 1628 στα πλαίσια μιας νέας διπλωματικής αποστολής επισκέπτεται την Ισπανία όπου συναντήθηκε με τον Βελάσκεθ και την Αγγλία όπου το 1630 ο Κάρολος Ά του απένειμε τίτλο ευγενείας και του παρήγγειλε διακοσμήσεις για το Ανάκτορο του Γουάιτχολ. Το 1630, μάλιστα, παντρεύτηκε την Έλεν Φουρμάν που υπήρξε και το θέμα πολλών από τα έργα της αμέσως επόμενης περιόδου. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του αποσύρθηκε στον Πύργο του Στέεν, όπου και ζωγράφισε μια σειρά από υπέροχα τοπία και σκηνές από την αγροτική ζωή. Πέθανε το στις 30 Μαΐου του 1640 στην Αμβέρσα.

Το έργο του Ρούμπενς χαρακτηρίζεται από συνεχή εξέλιξη και μπορεί να χωριστεί σε ορισμένες βασικές περιόδους. Στα χρόνια της διαμόρφωσης του, περ. 1600-10, τα χρώματα είναι άφθονα και πλούσια, οι αντιθέσεις έντονες, το σχέδιο αρκετά ακαδημαϊκό, οι μορφές κάπως ‘άγαρμπες’ από άποψη πλαστικότητας και η επίδραση των Τιτορέντο, Βερονέζε και Τισιανού φανερή. Γύρω στο 1612, παρατηρείται μια βαθμιαία αλλαγή, το χρώμα του γίνεται πιο φωτεινό χωρίς να πάψει να είναι αδιαφανές και το κιαροσκούρο του λιγότερο βίαιο. Η άνεση και η ευκολία συνδυάζονται, οδηγώντας στη διαμόρφωση ενός σφριγηλού ύφους κατάλληλου για τη μαζική παραγωγή έργων στο εργαστήρι του. Στην τελευταία του περίοδο που αρχίζει γύρω στο 1625, η πινελιά του γίνεται πιο ελεύθερη, εκφραστική και τελικά αριστοτεχνική, το χρώμα του ακόμα πιο λαμπρό και φωτεινό και η βαθιά αισθησιακή του αίσθηση της ανθρώπινης σάρκας φτάνει σε αξεπέραστα μέχρι και σήμερα επίπεδα.

Η επίδραση του στη Φλαμανδική, Γαλλική και Αγγλική ζωγραφική υπήρξε τεράστια. Ζωγράφοι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους όπως ο Βατώ και ο Ντελακρουά, διδάχτηκαν πάρα πολλά από τους λεπτούς χρωματικούς του συνδυασμούς, ενώ ολόκληρη η Αγγλική Σχολή προσωπογραφίας του 18^ου αι., σε αυτόν οφείλει την άνεση της στη χρήση και το χειρισμό του χρώματος.

Ενδεικτικά έργα:

«Φλαμανδικό πανηγύρι ή la Kesimesse, γύρω στα 1630, Λούβρο»

            το θέμα παρουσιάζει ένα χωριάτικο γλέντι σε ανοιχτό τοπίο που χωρίζεται σε επιμέρους σκηνές. Αίσθηση ξέφρενου γλεντιού. Ίσως φόρο τιμής στον Peter Brenge. Οργανώνει τη σύνθεση σε διαγώνιο άξονα συγκεντρώνοντας όλα τα βασικά θέματα στα αριστερά ενώ στα δεξιά είναι νεκρή φύση(βαρέλια, λίμνη με πάπιες, σκύλος). Το βλέμμα εκτείνεται στο ΄β επίπεδο στο βάθος. Αριστερά επίσης οίκημα(ταβέρνα)που εκεί γλεντούν. Ο άξονας χωρίζεται από χρωματικούς βαθμούς. Εναλλαγή ψυχρών0θερμών χρωμάτων σε κηλίδες. Φωτεινότητα, διαφάνεια ατμόσφαιρας(πιο έντονο το γλέντι). Επιμέρους ομάδες ατόμων, μοτίβο χορού, γυναικών που ταΐζουν παιδιά, άνδρες που μεθούν από το κρασί, ζευγάρια χορευτών σε στάσεις. Αρκαδικό τοπίο, εξιδανίκευση της πατρίδας του. ο Ρούμπενς επανεκτιμά την πατρίδα του και την παρουσιάζει θετικά. Όλα αυτά συνυφασμένα με την προσωπική του ζωή και τη χαρά της ζωής. Ωστόσο είναι εποχή που τα πολιτικά γεγονότα επηρεάζουν τον Ρούμπενς, επηρεάζοντας τη σκέψη του και τα έργα του και χάνει την ελπίδα του για ειρήνη. Αρκετές φορές σκέφτεται να εγκαταλείψει τη χώρα του. στα έργα του οι Φλαμανδοί χωρικοί ερμηνεύονται με εθνικό ενδιαφέρον και ενσαρκώνουν την οικονομική αναγέννηση της εποχής του(οικονομική καταστροφή των Κάτω χωρώνàλόγω πολέμου). Ίσως σχετίζεται με την αγορά γαιών από ευγενείς και τη δημιουργία κήπων.

«Ομαδικό πορτραίτο της Μάντοβας, 1604-5»

            Αποτελεί μια καταγραφή συνάντησης του Ρούμπενς με τον αδερφό του Φίλιπ που συναντιούνται στην Ιταλία. Είναι ένα ομαδικό πορτραίτο με 6 ανδρικές φιγούρες. Πιο κοντά στο θεατή είναι ο Ρούμπενς με βλέμμα στραμμένο στο θεατή(νεανική μορφή). Οι άλλες μορφές αναγνωρίζονται(φίλοι του Ρούμπενς). Δίπλα στον Ρούμπενς είναι ο Φίλιπ και τα πρόσωπα δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. 2 νεαροί άνδρες δεν αναγνωρίζονται. Οι άλλες μορφές εκτός του Ρούμπενς κοιτάνε σε διαφορετική κατεύθυνση. Καταγράφει μια ιδεατή συγκέντρωση φίλων με κοινά ενδιαφέροντα. Ο Ρούμπενς κερδίζει σε φήμη ως προς τις προσωπογραφίες αλλά δεν τις αξιολογεί πολύ, αφοσιώνεται στη θρησκευτική ζωγραφική, εκεί θέλει να πετύχει.

«Πίνακας που παρουσιάζει την αίθουσα με έργα τέχνης,1628,Αμβέρσα»

            Συλλογή του Βαν ντερ Γκες, σημαντικό έργο.

Πίνακες συνηθισμένοι του 17^ου αι. Το σημαντικό είναι ότι ένας από τους πίνακες της συλλογής, που περιλαμβάνει αντίγραφα αρχαίων αγαλμάτων. Έργο που καταγράφει ένα περιστατικό, φιγούρες καθισμένες, η Ιζαμπέλα και ο Αλμπέρτος. Ο Βαν ντερ Γκες συνομιλεί με τους καλεσμένους του, συντροφιά από ανθρώπους καλλιτέχνες και φιλοτέχνες. Ο ίδιος ο Ρούμπενς βρίσκεται κοντά στο Δούκα και συνομιλεί, δείχνοντας τη σχέση του με την αυλή. Βλέπουμε στη συλλογή, η μάχη των Αμαζόνων και το οποίο έχει αποθανατίσει ο δημιουργός του έργου αυτού.

«H Μάχη των Αμαζόνων, 1615-18, Εθνική Πινακοθήκη Μόναχο»

            υπάρχει λανθάνοντας ερωτισμός σε συνάφεια με τη βία, την κίνηση. Ο Ρούμπενς δεν έχει αναφορά στο συγκεκριμένο επεισόδιο(Μάχη Αμαζόνων-Ελλήνων). Όλη η σύνθεση είναι δομημένη γύρω από τόξο γέφυρας. Στροβιλίζεται από ανθρώπινες φιγούρες και ζώα που κινούνται κυκλικά. Μια κυκλική κίνηση, ένα σύμπλεγμα ανθρώπων και ζώων, ένας στρόβιλος από χρώματα, με δυσδιάκριτες τις μορφές, άλογα και άνθρωποι γίνονται ένα. Ομοιογένεια στη σύνθεση που πετυχαίνεται από το χρώμα, ένταση και βία μάχης. Ομοιοχρωμία και θερμή χρωματική κλίμακα, η σκηνή προεκτείνεται και στο βάθος κάτω από τη γέφυρα με μια χρυσή ανταύγεια, φλέγεται η άλλη σκηνή. Αίσθηση πανικού και κίνησης. Ά πλάνο γυμνές οι Αμαζόνες. Σε όλη τη σύνθεση κιτρινωπό φως.

«Η σφαγή των αθώων νηπίων 1635-37, Μόναχο»

            βιβλικό θέμα και κοινό. Τρόπος απεικόνισης της σφαγήςàπαρουσιάζεται με βία, μητέρα ενάντια στον στρατιώτη, δαγκώνει κι’ όλας, πολλά μικρά επεισόδια, αποδίδεται η φρίκη της σφαγής, γλαφυρός τρόπος, όμορφες μορφές με ωραία σώματα κλπ. Και έτσι η φρίκη είναι πιο έντονη. Όλες οι φιγούρες στρατιών παρουσιάζονται με ρούχα στρατιωτών που παραπέμπει σε αρχαιότητα ενώ οι γυναικείες μορφές ι κυρίως οι κεντρικές έχουν ρούχα της εποχήςàστοιχείο που υποδεικνύει ότι οι σφαγές των νηπίων είναι πάντα επίκαιρη και είναι σχόλιο του Ρούμπενς πάνω σε διάφορα συμβάντα.

"Η πτώση των ανυπόταχτων αγγέλων, 1620, Εθνική πινακοθήκη Μονάχου"

«Η Προσκύνηση των Μάγων, 1609, Μαδρίτη, Πράδο»

            Η παραγγελία έγινε για την αίθουσα του Δημαρχείου της Αμβέρσας από τον N. Rockox που είχε γνωριστεί με αυτόν χάρη στον αδερφό του (ιδιαίτερη σημασία για τον τρόπο κατασκευής του). Παρουσιάζεται το θέμα σαν νυχτερινή σκηνή, με έντονα χρώματα. Οι μορφές προβάλλονται χάρη στις φωτοσκιάσεις, γίνονται ανάγλυφες, σαν πραγματικές. Φαίνεται η σπουδή της γλυπτικής. Στο κέντρο ο μάγος με κόκκινο ένδυμα. Αναφορές στη Φλαμανδική παράδοση με ενδύματα. Δεξιοτεχνία στην απόδοση υφής πραγμάτων. Χαρακτήρας υποταγής κοσμικής εξουσίας στο Θείο κόσμο. Αναφορές σε Ιταλική μαθητεία με ανδρικές φιγούρες , σε Καραβάτζιο με τις φωτοσκιάσεις. Δίνεται ως δώρο και φεύγει απ’την Αμβέρσα, πάει στην Ισπανία. Πίνακας μετά από επέμβαση(1628)του Ρούμπενς και προσθέτει μουσαμά, μορφές αγγέλων, κίονα και πρόσωπα στ’αριστερά. Μεγαλώνει το έργο και πλουτίζει το θρησκευτικό νόημα με κίονα πάνω απ’την Παναγία και τονίζει το ρόλο της, παρουσία αγγέλων και στα πρόσωπα αριστερά βάζει και τον εαυτό του. παρουσιάζει τον εαυτό του νέο, σπάνια συμβαίνει αυτό. Το βρέφος βρίσκεται σαν σε βωμό. Συμβολικά στοιχεία που παραπέμπουν στη θεία Λειτουργίαàαυτή η επέμβαση γίνεται με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλιά. Οι πρώτες παραγγελίες στην Αμβέρσα είναι θρησκευτικές.